“Mớ Cá Nhỏ Của Ba Mươi Năm Trước”
Tôi sinh ra và lớn lên trong một con ngõ nhỏ cạnh chợ huyện, nơi hồi đó nhà tôi mở một quán ăn bình dân: “Quán Bà Năm – Bún cá, bánh bao, cháo lòng.”
Thời bao cấp vừa qua chưa lâu, người ta còn nghèo, miếng ăn kiếm được chẳng dễ dàng. Quán nhà tôi cũng chỉ lèo tèo dăm ba bộ bàn ghế gỗ, khách đến chủ yếu là công nhân, lái xe, vài bà bán cá trong chợ. Nhưng quán ấm cúng, món ăn thật thà, nên cũng đủ để mấy mẹ con tôi sống được.
Tôi vẫn nhớ rất rõ cậu bé lần đầu tiên xuất hiện ở quán. Gầy gò, tóc cháy nắng, quần xắn đến đầu gối, chân đi đôi dép rách tróc quai. Trên tay cậu là một mớ cá nhỏ—những con cá lòng tong, cá trích con, có khi chưa bằng ba ngón tay.
Cậu đứng nép bên cửa quán, lí nhí:
— Dì Năm ơi… dì đổi cho con một cái bánh bao được không? Con có… cá.
Mẹ tôi nhìn mớ cá rồi nhìn cậu. Nhìn là biết cá bắt từ con mương cuối xóm, thứ cá chẳng ai buồn mua.
— Sao con không bán?
— Không ai mua hết… con đem đổi dì… được nhiêu đổi nhiêu ạ.
Mẹ tôi bật cười, xoa đầu:
— Thôi, đem đây. Dì đổi một cái bánh bao nhân thịt.
Cậu bé ngẩng đầu, đôi mắt đen láy sáng rực như ai vừa bật đèn. Cậu cúi rạp người cảm ơn, rồi ngồi xuống góc quán, ăn chiếc bánh bao nhỏ mà như được nhận cả một kho báu.
Từ hôm đó, ngày nào cậu bé cũng đến. Có hôm mớ cá ít đến đáng thương, chỉ vài con lờ đờ, vậy mà cậu vẫn vui vẻ chìa ra. Mẹ tôi vẫn đổi một cái bánh bao, lúc rảnh còn cho thêm nửa chén cháo hoặc một ít tóp mỡ.
Cậu tên Thắng.
Cậu ít nói, lễ phép, hay cười. Nhưng mỗi lần cậu cười, tôi lại thấy có chút gì đó lạ lạ… như cố che đi sự mệt mỏi. Mãi sau tôi mới biết cậu thường phải dậy từ ba giờ sáng ra mương đặt lờ, để có cá đổi lấy chút gì đó ăn qua ngày.
Có hôm cậu đánh liều hỏi:
— Dì Năm… sau này con lớn, con làm ra tiền rồi… con trả dì nha.
Mẹ tôi cười:
— Trả gì mà trả. Con ăn được bao nhiêu mà phải trả.
Cậu nghiêm túc:
— Con nhớ. Con trả.
Rồi một ngày, Thắng không đến nữa.
Ngày thứ nhất, mẹ tôi bảo chắc cậu mệt.
Ngày thứ ba, mẹ bảo chắc mưa lớn nên mương không có cá.
Đến ngày thứ bảy, mẹ đứng trước cửa quán, nhìn mãi về phía con đường đất dẫn ra bờ mương.
Cậu biến mất như thể chưa từng tồn tại.
Mẹ tôi có đi hỏi người quen trong chợ, người ta nói hình như nhà cậu chuyển đi rồi, nghe đâu theo họ hàng lên huyện khác làm ăn. Không ai biết chính xác.
Mẹ tôi thở dài, nhưng còn buồn hơn là… nghỉ bán bánh bao mấy hôm liền, cứ bảo:
— Tự dưng thấy thiếu thiếu…
Thời gian trôi đi như gió thoảng.
Ba mươi năm sau, quán ăn nhỏ của mẹ tôi giờ đã thành một quán ăn khá lớn—do chính tôi nối nghiệp. Mẹ già rồi, ít ra quán, chủ yếu ngồi sau nhà nhặt rau, trông cháu.
Hôm đó, khoảng giữa trưa, khách đông nghẹt. Tôi vừa đứng quầy thu tiền vừa chạy bàn giúp nhân viên. Giữa lúc hỗn loạn ấy, có một thanh niên mặc sơ mi đen, dáng người cao, vai rộng, bước vào quán.
Gương mặt anh ta sắc nét, phong trần, có gì đó rất… thành đạt. Anh đứng ở cửa, đưa mắt nhìn quanh một lượt, rồi hỏi:
— Cho tôi tìm… dì Năm được không?
Tôi ngẩng lên, hơi chững lại.
Người lạ. Nhưng ánh mắt anh nhìn mẹ tôi (đang ngồi nhặt rau sau tấm rèm nhựa) lại… đầy cảm xúc lạ lùng.
Tôi đáp:
— Mẹ tôi ở trong kia. Anh tìm mẹ tôi có việc gì?
Anh ta không trả lời. Chỉ bước thẳng tới, đứng trước mẹ tôi và gọi khẽ:
— …Dì Năm.
Mẹ tôi ngẩng lên.
Khoảnh khắc đó, tôi thấy bà hơi sững người. Biểu cảm giữa ngạc nhiên, bối rối và điều gì đó khác… nhưng rõ ràng mẹ không biết anh là ai.
Anh thanh niên đứng im, hít một hơi:
— Dì không nhận ra con đâu… Con là… Thắng.
Cái tên khiến tôi suýt đánh rơi rổ rau.
Còn mẹ tôi thì chết lặng.
— Thắng… Thắng nào? – bà lắp bắp.
Anh ta cúi đầu, nói từng chữ, giọng nghèn nghẹn:
— Thắng… bán cá đổi bánh bao… hồi ba mươi năm trước.
Tôi đứng khựng lại như bị người ta dội nước lạnh.
Mẹ tôi buông rơi từng cọng rau, đôi bàn tay run lên.
— Trời đất… Con… còn sống hả? Con là… thằng Thắng… của dì?!
Và rồi điều khiến tôi lạnh sống lưng chính là thứ anh ấy mang theo.
Anh đặt lên bàn một chiếc hộp gỗ dài khoảng gang tay.
Cũ kỹ, mộc mạc, nhưng được lau sạch bóng.
Anh mở hộp.
Bên trong là một mớ cá nhỏ—nhưng đã được ép khô, bảo quản kín, từng con cá nhỏ được đặt ngay ngắn trên giấy hoa cũ.
Mẹ tôi òa khóc.
Cả người tôi ớn lạnh. Đó là những con cá… giống hệt loại cá Thắng hay đem tới quán năm xưa. Nhưng bằng cách nào mà anh còn giữ… suốt ba mươi năm?
Thắng nhìn mẹ, giọng trầm xuống:
— Mỗi ngày đem cá tới đổi bánh, con đều để lại một con vào hộp. Con giữ… để nhắc mình nhớ… có một nơi từng cứu sống con.
Mẹ tôi vừa lau nước mắt vừa hỏi, giọng run:
— Nhưng… sao con đi biệt tích? Sao không quay lại?
Thắng siết chặt tay thành nắm:
— Hôm đó cha con say rượu đánh con… rồi bắt con lên tàu theo ông làm thuê trên thuyền cá. Ông bảo con mà quay lại cái quán ở đầu chợ là ông giết. Con bị nhốt trên tàu cả tháng. Đến lúc trốn được thì… quán đã đổi chủ một lần rồi.
— Con tưởng… dì Năm chuyển đi.
Mẹ tôi khóc như chưa bao giờ được khóc.
Cả tuổi thơ của cậu bé ấy là những điều mà chúng tôi không thể tưởng tượng nổi.
Nhưng đó chưa phải là cú twist lớn nhất.
Sau khi chúng tôi định thần lại, mẹ tôi cứ nắm tay Thắng mà không buông. Anh ngồi xuống, kể chuyện mình những năm qua: theo tàu đánh cá, rồi may mắn được một chủ tàu tốt cưu mang, sau đó đi học nghề cơ khí biển, rồi xuất ngoại theo tàu vận tải. Cuối cùng, anh tự mở công ty riêng làm dịch vụ hàng hải.
Một hành trình quá đỗi dữ dội.
Tôi thốt lên:
— Trời đất… vậy giờ anh thành đạt vậy rồi à?
Anh cười khẽ, không khoe khoang:
— Tạm gọi là đủ sống.
Nhưng ngay sau tiếng cười đó, anh đặt trước mặt tôi một tập hồ sơ dày cộp, bìa in logo một tập đoàn logistics cực lớn.
Anh nói:
— Con đến đây không chỉ để thăm dì… mà để trả nốt phần nợ con mang suốt ba mươi năm.
Tôi và mẹ đều tròn mắt.
Thắng đẩy tài liệu lại gần:
— Con muốn mua lại toàn bộ khu đất này… để xây một trung tâm phân phối hàng hóa. Nhưng con không muốn đập quán của dì. Con sẽ xây lại… lớn hơn, sạch hơn, hiện đại hơn. Dì chỉ cần đồng ý để con tài trợ 100%.
Tôi sững sờ đến mức không nói nên lời.
Còn mẹ tôi gạt phăng xấp hồ sơ sang bên, quát:
— Trời đất ơi, con nghĩ dì là người ham tiền hả? Dì đổi bánh bao cho con vì thương! Không phải vì chờ ngày con trả!
Thắng cúi đầu.
Mẹ tôi đập bàn:
— Nhưng nếu con đã mang phước tới, thì dì nhận. Nhưng đổi lại, dì có điều kiện!
— Con phải hứa… từ nay về đây ăn cơm mỗi tuần một lần. Một lần thôi cũng được. Dì chỉ cần vậy!
Không gian im lặng vài giây.
Rồi Thắng bật cười, nước mắt rơi xuống bàn:
— Dạ… con hứa.
Nhưng đúng lúc tưởng mọi chuyện đã thành một cái kết đẹp, một điều không ngờ tới đã xảy ra.
Khi Thắng mở hộp cá khô lần nữa để cất đi, bất giác mẹ tôi nhìn chăm chăm vào một con cá nằm ở giữa. Bà nhíu mày, trầm ngâm, rồi hỏi:
— Sao trong này có… cá rô đồng?
Thắng giật mình:
— Dạ?
— Ngày xưa con đâu có đem cá rô? Mương xóm mình đâu có loại này…
Không khí trong quán chợt lạnh ngắt.
Tôi nhìn Thắng – anh bối rối thấy rõ.
Mẹ tôi bật dậy, giọng sắc lạ thường:
— Con không phải Thắng!
Cả quán im phăng phắc.
Tôi chết trân.
Thắng siết hộp gỗ đến trắng b knuckles:
— …Dì…
Mẹ tôi lắc đầu:
— Thắng của dì… tay phải có vết sẹo dài, do bị lờ cá quệt trúng. Con đâu có?
Tôi nhìn xuống tay anh.
Không có vết sẹo nào.
Không khí vỡ tung như một quả bom.
Anh thanh niên cuối cùng cũng thở dài.
— Dì nói đúng… Con không phải Thắng.
Tôi lạnh người:
— Vậy anh là ai?!
Anh ngước lên, đôi mắt đỏ hoe nhưng không né tránh:
— Con là… con trai của Thắng.
Ngực tôi như bị ai bóp nghẹn.
Còn mẹ tôi thì khụy xuống ghế.
Thắng—cậu bé năm xưa—đã… mất rồi?
Người thanh niên nhìn vào mớ cá, giọng khàn đặc:
— Ba con qua đời ba năm trước, vì một tai nạn trên biển. Trước khi mất, ông để lại hộp cá này… và một bức thư.
Anh rút trong túi ra một tờ giấy cũ, mở ra:
— “Gửi con trai. Khi nào con đủ lớn, hãy tìm đến quán Bà Năm ở chợ huyện. Nhờ họ mà ba sống được. Mỗi con cá ba giữ lại, là một ngày ba được ăn no. Nhờ bữa ăn đó mà ba còn sức để sống sót. Con hãy trả giúp ba ơn nghĩa này.”
Nước mắt anh rơi xuống lá thư:
— Ba nói nơi này là… nhà của ba.
Là nơi duy nhất ba từng cảm thấy được thương… như một đứa trẻ bình thường.”
Mẹ tôi bật khóc nức nở:
— Trời ơi… Thắng ơi…
Tôi cũng không cầm được nước mắt.
Tất cả mọi điều chúng tôi từng tiếc nuối, chờ đợi, hy vọng… hóa ra đã kết thúc từ ba năm trước.
Nhưng tình thương thì vẫn tìm được đường quay lại—bằng cách kỳ lạ nhất.
Người thanh niên lau nước mắt, đứng dậy:
— Con biết con không phải Thắng. Con không dám nhận. Con chỉ muốn hoàn thành tâm nguyện cuối cùng của ba… Và nói với dì một câu:
— Cảm ơn dì vì đã cho ba con ăn… những bữa no hiếm hoi nhất trong đời.
Mẹ tôi kéo anh vào lòng, ôm chặt như ôm chính đứa trẻ năm xưa:
— Con của Thắng thì cũng là con của dì…
Quán Bà Năm sau đó vẫn được xây lại, khang trang, sáng đẹp.
Không phải vì chúng tôi muốn, mà vì… chúng tôi coi đó là món quà trả lại cho Thắng, cho đứa trẻ ngày nào cầm mớ cá nhỏ đến đổi lấy một cái bánh bao.
Người ta hay hỏi chúng tôi:
— Sao quán lại có tượng cá nhỏ treo ở góc tường?
Mẹ tôi chỉ mỉm cười:
— Để nhớ rằng… có những bữa ăn nhỏ bé có thể cứu cả một cuộc đời.
Và đôi khi, điều ta trao đi dù ít ỏi… cũng có thể quay lại sau ba mươi năm, theo cách chẳng ai ngờ tới.
