Ba mươi năm trước người đàn ông nhặt được một thanh sắt ở bờ biển rồi mang về nhà làm giá phơi, đến nay giáo sư tìm tới tận nhà, nói ra sự thật khiến ông chết lặng
Ba mươi năm trước, một buổi sáng mùa hè oi ả, ông Thái – một ngư dân miền biển nghèo – ra bờ cát để tìm ít củi khô về nấu ăn. Sóng xô rì rào, từng mảnh gỗ mục, vỏ chai, sắt vụn trôi dạt lên bờ. Giữa đống tạp nham ấy, ánh mắt ông chợt dừng lại ở một thanh sắt dài, nặng trịch, một đầu còn hơi cong như thể đã từng trải qua nhiệt độ cực cao. Ông nhặt lên, phủi cát, nghĩ bụng: “Đồ này chắc để bán cũng chẳng ai mua, thôi mang về làm cái giá phơi lưới cũng tiện.”
Từ ngày ấy, thanh sắt lặng lẽ nằm trong sân nhà ông, chống đỡ những mẻ lưới ướt đẫm mùi biển. Năm này qua năm khác, nó trở thành vật quen thuộc, như một phần của mái nhà nghèo ven biển. Con ông lớn lên cũng không mấy để ý, chỉ coi đó là thứ sắt cũ kỹ vô hồn.
Cuộc đời ngư dân vốn lam lũ, ông Thái chẳng bao giờ nghĩ thứ ông nhặt được lại có giá trị gì. Đối với ông, điều quý giá nhất chỉ là những mẻ cá đầy ghe và gia đình yên ấm trong ngôi nhà nhỏ.
Thời gian trôi nhanh như sóng biển. Ba mươi năm sau, ông Thái nay đã ngoài sáu mươi, tóc bạc nhiều hơn đen, bước đi chậm chạp. Một ngày, có một đoàn người lạ xuất hiện ở làng, trong đó nổi bật là một người đàn ông trung niên, đeo kính, dáng vẻ học giả. Ông ta tự giới thiệu là giáo sư Hoàng – chuyên gia khảo cổ học thuộc một trường đại học lớn.
Nghe nói ông Thái có giữ một “thanh sắt lạ” nhiều năm nay, giáo sư Hoàng liền tìm đến. Khi nhìn thấy nó, ánh mắt ông sáng rực, đôi bàn tay run run sờ vào bề mặt đã hoen gỉ. Vừa quan sát, ông vừa lẩm bẩm:
– Trời ơi… đúng là nó rồi. Thật không thể tin được…
Ông Thái ngạc nhiên:
– Nó chỉ là thanh sắt cũ thôi mà, tôi nhặt ở bờ biển từ hồi còn trẻ. Đem về làm giá phơi lưới, có gì đâu mà các ông tìm đến tận đây?
Giáo sư Hoàng nhìn ông, giọng đầy xúc động:
– Bác biết không, đây không phải là một thanh sắt bình thường. Nó là một mảnh của vũ khí… có thể nói là một phần lịch sử. Dựa vào cấu tạo kim loại và dấu vết trên bề mặt, chúng tôi khẳng định đây chính là mảnh còn sót lại của một loại đạn pháo được bắn ra trong một trận hải chiến cách đây hàng chục năm.
Ông Thái sững người. Cả đời ông chỉ biết biển cho cá và sóng cho gió, chưa từng nghĩ đến chuyện biển này từng in dấu những cuộc giao tranh ác liệt. Giáo sư Hoàng tiếp lời:
– Trận chiến ấy đã cướp đi sinh mạng của biết bao người lính. Mảnh sắt này, theo hồ sơ, thuộc về một con tàu đã chìm ngay gần vùng biển nơi bác nhặt được. Với chúng tôi, nó là bằng chứng lịch sử vô giá.
Không khí trong căn nhà chợt nặng nề. Ông Thái lặng im, mắt dõi về khoảng sân nơi thanh sắt đã đứng lặng lẽ mấy chục năm. Ông chợt nhớ, ngày ông nhặt nó về, biển động dữ dội, trời xám xịt, chẳng ai để ý. Ông chỉ coi đó như một thứ đồ bỏ đi. Nhưng hóa ra, trong suốt ba mươi năm qua, gia đình ông sống cạnh một chứng nhân của lịch sử, mà không hề hay biết.
Giáo sư Hoàng nhẹ nhàng nói:
– Bác đã vô tình giữ gìn được một báu vật cho đất nước. Nếu không có bác, mảnh sắt này đã bị gỉ nát dưới sóng biển từ lâu. Chúng tôi muốn xin bác cho đem nó về bảo tàng, để hàng thế hệ sau còn có thể tận mắt nhìn thấy và nhớ về những hy sinh trong quá khứ.
Ông Thái trầm ngâm thật lâu. Thanh sắt này đã trở thành một phần quen thuộc trong cuộc sống gia đình, nhưng giờ ông mới hiểu nó không còn chỉ là vật dụng vô tri. Nó là ký ức, là máu, là nước mắt của những con người đã ngã xuống nơi biển khơi.
Cuối cùng, ông khẽ gật đầu:
– Nếu nó thật sự có ý nghĩa như vậy, tôi xin gửi lại cho các ông. Chỉ mong rằng, khi mọi người nhìn thấy nó, sẽ nhớ rằng biển này không chỉ cho cá mà còn lưu giữ linh hồn của những người đã mất.
Khi đoàn khảo cổ rời đi, mang theo thanh sắt được bọc cẩn thận, sân nhà ông Thái bỗng trở nên trống trải. Ông nhìn khoảng không ấy mà thấy lòng hụt hẫng. Ba mươi năm gắn bó, giờ bỗng dưng mất đi, như thể vừa chia tay một người bạn cũ. Nhưng xen lẫn nỗi trống vắng là niềm tự hào lặng lẽ. Ông đã góp một phần nhỏ bé để lịch sử được lưu giữ nguyên vẹn.
Đêm ấy, ông ngồi ngoài hiên, nghe sóng vỗ rì rào. Trong bóng tối, ông thầm thì:
– Các anh, những người đã nằm lại dưới lòng biển, tôi không biết tên từng người, nhưng thanh sắt ấy đã thay tôi giữ ký ức cho các anh suốt ba mươi năm. Giờ nó sẽ kể lại câu chuyện của các anh cho cả thế giới.
Một giọt nước mắt lăn dài trên gương mặt nhăn nheo của ông. Biển vẫn vỗ sóng như bao đời, nhưng trong lòng ông Thái, từ nay mỗi tiếng sóng đều mang âm vang của lịch sử, của những con người đã khuất.
Và ông hiểu, đôi khi những thứ tưởng chừng vô tri, bỏ đi, lại chứa đựng cả một phần ký ức không thể thay thế của dân tộc.
