Ở một vùng quê ven sông, căn nhà mái ngói cũ của bà đã trải qua bao mùa nắng mưa. Bà năm nay 58 tuổi, dáng người gầy nhỏ nhưng lúc nào cũng tất bật. Suốt hơn hai mươi năm, điều bà mong mỏi nhất là nhìn thấy con gái út – đứa con gái duy nhất – được gả về nhà chồng trong cảnh đủ đầy, rạng rỡ.
Ngày xưa, khi gả con trai lớn, bà chỉ lo cưới đơn giản. Nhưng với con gái, bà nghĩ khác. “Gả con gái mà không có của hồi môn đàng hoàng thì nhà chồng coi thường. Con gái cũng sẽ tủi thân.” Câu nói ấy bà nhắc đi nhắc lại, như một niềm tin ăn sâu từ bao đời.
Ba năm trước, khi giá vàng tăng vùn vụt, người trong xóm cứ rỉ tai nhau: “Có tiền thì mua vàng, vàng là chắc ăn nhất, cất đâu cũng sinh lời”. Bà nghe vậy, quyết định bán mảnh ruộng cuối cùng — tài sản lớn nhất của hai vợ chồng — để mua hơn 20 cây vàng, gồm kiềng, nhẫn, vòng đủ loại.
Vì ngại thủ tục rườm rà ở tiệm lớn, lại sợ “bị nói thách”, bà nghe lời người quen giới thiệu chỗ “bán vàng giá gốc”. Người bán nói như rót mật vào tai: vàng loại 1, 9999, đảm bảo thật, chỉ là không có giấy tờ “cho đỡ tốn”. Bà tin. Sau khi trao tiền, nhận hộp vàng sáng loáng, bà ôm về nhà như ôm cả niềm hy vọng.
Bà bọc hộp vàng bằng mấy lớp khăn, cẩn thận giấu dưới đáy tủ áo. Tối nào cũng mở ra ngắm, vừa ngắm vừa tưởng tượng cảnh con gái đeo vàng lấp lánh ngày cưới, lòng nhẹ bẫng hạnh phúc.
Một tuần trước đám cưới, bà mang hộp vàng ra tiệm kim hoàn ở thị trấn để đánh bóng lại. Người thợ vừa thử lửa, chỉ trong vài giây, lớp ánh vàng rực rỡ biến thành màu đồng đỏ xỉn. Cả tiệm lặng đi. Người thợ nhìn bà ái ngại:
— “Cô ơi… đây không phải vàng thật đâu.”
Bà chết đứng. Đất đã bán, tiền đã mất, hộp vàng từng là “của để dành” nay hóa thành một đống kim loại rẻ tiền. Người bán vàng năm xưa cũng đã dọn đi nơi khác, số điện thoại chỉ còn tiếng “thuê bao không liên lạc được”.
Ngày cưới con gái, bà vẫn cố giữ bình tĩnh. Vàng cưới trên người con đều là mượn tạm từ họ hàng. Cô dâu rạng rỡ bên chú rể, tiếng nhạc rộn ràng, khách khứa cười nói vui vẻ. Còn bà, đứng lặng bên góc sân, bàn tay nắm chặt vạt áo, giấu đi tiếng thở dài trong tiếng trống đám cưới.
Ở nông thôn, người lớn tuổi như bà vẫn tin rằng “giữ vàng là chắc ăn nhất”. Họ không tin ngân hàng, chẳng quen gửi tiết kiệm, càng không biết gì về đầu tư. Trong đầu họ, vàng là thứ duy nhất có thể “sờ được, giữ được”. Nhưng cũng chính niềm tin đó khiến họ dễ dàng trở thành con mồi của những kẻ lừa đảo.
Đêm sau đám cưới, bà ngồi một mình ngoài hiên. Ánh đèn vàng hắt xuống mái tóc đã bạc. Bà nghĩ về mảnh ruộng ngày nào, về hộp vàng từng khiến bà yên tâm biết bao. Giờ tất cả chỉ còn là một bài học đắt giá.
Tấm của hồi môn mà bà muốn dành cho con gái không chỉ là kiềng vàng, nhẫn vàng, mà là một tương lai đủ đầy. Nhưng trong thời buổi vàng giả nhìn qua cũng sáng bóng như thật, tình thương nếu không đi kèm sự tỉnh táo, rất dễ biến thành nỗi đau.
Câu chuyện của bà không phải chuyện riêng một nhà, mà là lời cảnh tỉnh cho bao người mẹ nơi làng quê Việt:
“Vàng thật phải qua lửa mới biết. Lòng người, qua thời gian mới rõ.”
